Omdat het stadhuis niet prominent aan de Brink, het belangrijkste marktplein van de stad, was gelegen greep Hanzestad Deventer de bouw van een nieuwe Waag aan om haar macht te uiten in de vorm van een zeer representatief gebouw met een rijke architectuur. Het gebouw kon daarmee wedijveren met door andere steden gebouwde stadhuizen. Sindsdien domineert het markante gebouw de zuidzijde van de Brink, het belangrijkste marktplein van de Hanzestad, en vormt nog altijd een belangrijke uitdrukking van het rijke handelsverleden van deze Hanzestad.
Al vanaf 1915 verhaalt Museum De Waag vanuit het gebouw over de stadsgeschiedenis van Deventer. Na een laatste restauratie tussen 2001 en 2003 is het gebouw inmiddels opnieuw toe aan een renovatie, waarbij ook vernieuwing van installaties en verduurzamingsmaatregelen aan de orde zijn. Daarvoor kunnen ook aanpassingen aan het gebouw en mogelijk ook aan cultuurhistorisch waardevolle onderdelen nodig zijn. Om een goed beeld te krijgen van aanwezige waarden van dit als rijksmonument beschermde gebouw heeft het Monumenten Advies Bureau deze waarden middels een bouwhistorische verkenning met waardestelling in kaart gebracht. Over het gebouw verscheen in 2003 al een uitgebreid boek, getiteld ‘De Waag in Deventer – 475 jaar geschiedenis’. Omdat daarin al uitgebreid wordt ingegaan op de vroegste opzet en het gebruik van het gebouw, heeft de bouwhistorische verkenning zich met name gericht op de gebruiks- en restauratiegeschiedenis vanaf het midden van de negentiende eeuw, omdat juist de veranderingen in deze periode bepalend waren voor de huidige verschijningsvorm van het gebouw.
De Waag in Deventer werd gebouwd tussen 1528 en 1531 in een rijke laatgotische architectuur, waarin al de eerste invloeden van de renaissance herkenbaar zijn. In 1620 werd de huidige dakruiter toegevoegd en in 1643 werd aan de voorzijde een fors zandstenen bordes met flankerende trappen in laat-maniëristische stijl toegevoegd. Hoewel daarna de functie van het gebouw wijzigde, met de ingebruikname als hoofdwacht, bleef het uiterlijk van het gebouw tot in de eerste helft van de negentiende eeuw nagenoeg ongewijzigd.
Vanaf 1841 waren in het gebouw verschillende scholen gevestigd naast de functie als waag en hoofdwacht. Dit leidde tot de nodige veranderingen in het interieur, maar ook aan de gevels op de begane grond vonden vanaf dat moment meerdere wijzigingen plaats. Als gevolg daarvan is op de begane grond de oorspronkelijke opzet, met in beide zijgevels twee grote openingen onder korfbogen, volledig vervangen door een veel fijnmaziger indeling met diverse kruis- en kloostervensters en een deuropening in de linkerzijgevel. De ingrepen aan de gevels werden, zeker vanaf de ingebruikname als stedelijk museum in 1915, op zeer historiserende wijze uitgevoerd. Tevens werden de in 1873 verwijderde zandstenen kruiskozijnen op de verdiepingen tussen 1915 en 1920 weer gereconstrueerd. Deze spelen een belangrijke rol ter completering van de verder zeer goed bewaard gebleven architectuur.
De ingrepen die aan de gevels op de begane grond plaatsvonden, vormen weliswaar een breuk met de oorspronkelijke opzet van het gebouw, maar zijn wel een belangrijke uiting van het gebruik van het gebouw en de wijze waarop men in de vroege twintigste eeuw op sterk historiserende wijze met belangrijke monumentale gebouwen omging. Daarbij bleven bovendien achter de thans zichtbare geveldelen grote delen van het oorspronkelijke muurwerk met belangrijke bouwsporen van de vroegste opzet bewaard.
Het interieur van de Waag heeft door de tijd verschillende functies en indelingen gehad. Met de restauratie tussen1986 en 1989 werden echter nagenoeg alle aanwezige binnenmuren verwijderd, evenals de op dat moment nog aanwezige historiserende museuminrichting. Ook de balklaag boven de verdieping werd vernieuwd. Bij de laatste restauratie tussen 2001 en 2003 werd opnieuw het interieur vrijwel volledig herzien en werd de balklaag boven de tweede verdieping vernieuwd. Door deze ingrijpende restauraties zijn in het interieur, naast de constructies, slechts beperkt historische afwerkingen en elementen bewaard gebleven.
